ΤΣΕΡΝΟΜΠΙΛ: 20 χρόνια από την χειρότερη καταστροφή

20 χρόνια πριν, νωρίς το πρωί της 26ης Απρίλη 1986, ενάμισυ σχεδόν χιλιόμετρο από μια πόλη μισού εκατομμυρίου, ο πυρηνικός αντιδραστήρας 4 στο Τσέρνομπιλ της Ουκρανίας εξερράγη.

Οι ελλείψεις εξοπλισμού και συστημάτων ασφαλείας σήμαναν πως το προσωπικό που βρισκόταν σε βάρδια υποτίμησε τους κινδύνους.
Πολλοί πέθαναν από τη ραδιενέργεια τις επόμενες βδομάδες επειδή προσπάθησαν να περιορίσουν την καταστροφή. Στους πυροσβέστες που έφτασαν στο σημείο κανείς δεν είπε τους κινδύνους από τον ραδιενεργό καπνό. Οι αρχές χρειάστηκαν 24 ώρες για να ενημερώσουν τον τοπικό πληθυσμό για την απειλή και να εκκενώσουν τις κοντινές πόλεις.
Πάνω από 200 άνθρωποι μπήκαν επειγόντως στο νοσοκομείο και 31 πέθαναν. Μια πρόσφατη έκθεση που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Γκάρντιαν στα τέλη Μάρτη υποστηρίζει ότι οι αριθμοί των θυμάτων, που δημοσίευσαν οι υπεύθυνοι για τη ραδιενέργεια οργανισμοί, ήταν υποτιμημένοι.
Η Διεθνής Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας του ΟΗΕ και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είχαν πει ότι μόνο 50 θάνατοι μπορεί να συσχετιστούν άμεσα με την έκρηξη και το πολύ 4.000 άνθρωποι θα πεθάνουν. Η νέα αναφορά δείχνει κάτι διαφορετικό. Ερευνητές, λαμβάνοντας υπόψη 50 δημοσιευμένες επιστημονικές μελέτες, υπολογίζουν ότι τουλάχιστον 500.000, από τους συνολικά 2 εκατομμύρια ανθρώπους που θεωρούνται πληγέντες από το Τσερνομπίλ, έχουν ήδη πεθάνει.
Υπολογίζουν επίσης ότι πάνω από 34.000 άνθρωποι που πήραν μέρος στην επιχείρηση καθαρισμού έχουν πεθάνει από τότε. Η αναλογία θανάτου από καρκίνο είναι σ' αυτούς τριπλάσια από τον υπόλοιπο πληθυσμό. Αυτοί οι αριθμοί έρχονται σε αντιπαράθεση με την Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας. Η Επιτροπή έχει επίσημα ρόλο να προωθεί την πυρηνική ενέργεια, κι έτσι η επιθυμία της να υποτιμήσει τον αντίκτυπο του μεγαλύτερου πυρηνικού ατυχήματος στην ιστορία, ίσως δεν πρέπει να μας εκπλήσσει.
Ραδιενέργεια
Κάποια στοιχεία για το Τσερνομπίλ είναι όμως αναμφισβήτητα. Σε Ρωσία, Ουκρανία και Λευκορωσία, πέντε εκατομμύρια άνθρωποι εκτέθηκαν σε ραδιενέργεια από το εργοστάσιο και εκατοντάδες χιλιάδες εγκατέλειψαν αναγκαστικά τα σπίτια τους. Εκατομμύρια άνθρωποι ακόμη ζουν σε μολυσμένες περιοχές. Η έκρηξη απελευθέρωσε στην ατμόσφαιρα 400 φορές περισσότερο ραδιενεργό υλικό από την πυρηνική βόμβα που έπεσε στη Χιροσίμα το 1945. Είχε φοβερά αποτελέσματα.
Η ραδιενέργεια καταστρέφει τα κύτταρα των ζωντανών οργανισμών. Αυτές οι μικρές αλλαγές μπορούν να είναι υπεύθυνες για κάθε είδους καρκίνο και ασθένεια. Ο καρκίνος του θυροειδούς συνήθως προσβάλλει έναν στο ένα εκατομμύριο ανθρώπους. Ομως, το ένα τρίτο από τα παιδιά κάτω των τεσσάρων ετών που εκτέθηκαν σε υλικό απ' το Τσέρνομπιλ χτυπήθηκαν από την ασθένεια. Εκατομμύρια άνθρωποι που ζούσαν σε περιοχές από όπου πέρασε αέρας από το Τσέρνομπιλ αντιμετωπίζουν απειλές υγείας, 7% από τα 3,3 εκατομμύρια ανθρώπους της Ουκρανίας έχουν ήδη υποφέρει από σχετικές αρρώστιες.
Η Λευκορωσία δέχτηκε σχεδόν όλη τη ραδιενέργεια που απελευθερώθηκε από το Τσέρνομπιλ. Μόνο 1% της γης της δεν έχει μολυνθεί. Σχεδόν το ένα τέταρτο της καλλιεργήσιμης γης της Λευκορωσίας έχει καταδικαστεί σε μόνιμη αχρησία. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι 1000 παιδιά πεθαίνουν κάθε χρόνο στη χώρα από καρκίνο στο θυροειδή. Το ένα τέταρτο του προϋπολογισμού της χώρας ξοδεύεται στην αντιμετώπιση των συνεπειών του ατυχήματος.
Το Τσέρνομπιλ θεωρείται σωστά το χειρότερο πυρηνικό ατύχημα του κόσμου. Καθώς πλησιάζουμε στην 20η επέτειο αντιμετωπίζουμε κάτι πολύ ανησυχητικό. Το ατύχημα στο Τσέρνομπιλ συνέβη λιγότερο από μια δεκαετία μετά το μερικό λιώσιμο του αμερικάνικου πυρηνικού αντιδραστήρα στο νησί Θρι Μάιλ. Για εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, το Τσέρνομπιλ συμβόλισε το τέλος της πυρηνικής ενέργειας ως λογικής λύσης στο ζήτημα της ενέργειας.
Κι όμως, σήμερα οι κυβερνήσεις ξανακοιτάνε προς την πυρηνική ενέργεια. Ο Τόνι Μπλερ διατύπωσε καθαρά τη θέση του υπέρ της πυρηνικής ενέργειας. Μέσα στο 2006 η βρετανική κυβέρνηση ίσως ξεκινήσει τη διαδικασία οικοδόμησης 14 νέων αντιδραστήρων. Η εικόνα είναι πολύ χειρότερη συνολικά στον κόσμο. Η Ινδία έχει οχτώ αντιδραστήρες υπό κατασκευή. Η Κίνα σχεδιάζει να βάζει σε λειτουργία δύο νέους πυρηνικούς αντιδραστήρες κάθε χρονιά για τις επόμενες δύο δεκαετίες.
Αυτοί που υποστηρίζουν την πυρηνική ενέργεια για τη λύση του ενεργειακού δε δίνουν δεκάρα για τις φοβερές καταστροφές που έχουν ήδη προκληθεί. Αντίθετα, μας λένε ότι η πυρηνική ενέργεια είναι καθαρή, φτηνή πηγή ηλεκτρισμού που αποτελεί τη μόνη λύση για τα περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε. Ιδιαίτερα, μας λένε ότι χωρίς περισσότερη πυρηνική ενέργεια, έχουμε λίγη ελπίδα να μειώσουμε τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και να σταματήσουμε την κλιματική αλλαγή.
Εμείς που σκοπεύουμε σοβαρά να σταματήσουμε την κλιματική αλλαγή πρέπει να σημειώσουμε την 20η επέτειο της καταστροφής του Τσέρνομπιλ δείχνοντας ότι η πυρηνική ενέργεια είναι μια απαράδεκτα επικίνδυνη μορφή παραγωγής ενέργειας, και ότι δεν είναι λύση στη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής μπορούν ήδη να ιδωθούν στα οικοσυστήματα του πλανήτη. Οι μακροχρόνιες επιπτώσεις είναι βαθειά ανησυχητικές για τους ανθρώπους και το περιβάλλον.
Στο νέο του βιβλίο, The Weather Makers, ο επιστήμονας Τιμ Φλάνερι υποστηρίζει ότι χρειάζεται να περιορίσουμε τις εκπομπές του πιο σημαντικού αερίου θερμοκηπίου, του διοξείδιου του άνθρακα, κατά 70% πριν από το 2050 για να αποφύγουμε μια καταστροφική αλλαγή στο κλίμα.
Ομάδες όπως οι Φίλοι της Γης και η Greenpeace συμφωνούν με αυτόν τον υπολογισμό, όπως συμφωνούν και πολλοί άλλοι επιστήμονες για την κλιματική αλλαγή, συγγραφείς και σχολιαστές. Η μεγαλύτερη πηγή διοξειδίου του άνθρακα είναι η παραγωγή ενέργειας από άνθρακα, αέριο και πετρέλαιο που καίγονται στους σταθμούς ενέργειας. Είναι αυτή η διαδικασία που πρέπει να μειωθεί δραματικά.
Η πυρηνική βιομηχανία προσπαθεί να παρουσιαστεί ως "οικολογική" γιατί λέει ότι ο ηλεκτρισμός που παράγεται από πυρηνική ενέργεια είναι "ουδέτερος από άνθρακα". Αυτό σημαίνει ότι δεν παράγει διοξείδιο του άνθρακα. Επιφανειακά, αυτό είναι σωστό. Οι πυρηνικές αντιδράσεις που συμβαίνουν μέσα σε έναν αντιδραστήρα δεν προσθέτουν διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Ομως, τα πυρηνικά εργοστάσια βρίσκονται στην καρδιά ενός σύνθετου κύκλου εξόρυξης, μεταφοράς και αποθήκευσης αποβλήτων που παράγουν τεράστια ποσά αερίων του θερμοκηπίου.
Μια αναφορά των Φίλων της Γης το Νοέμβρη του 2004 υπολόγισε το διοξείδιο του άνθρακα που απελευθερώθηκε από την οικοδόμηση ενός πυρηνικού αντιδραστήρα, την εξόρυξη και τη μεταφορά του ουρανίου, την επεξεργασία και την παραπέρα μεταφορά του πυρηνικού καυσίμου, και μετά τη μακρόχρονη φύλαξη των ραδιενεργών αποβλήτων. Εδειξε ότι η πυρηνική ενέργεια παράγει "περίπου 50% περισσότερες εκπομπές αερίων που υπερθερμαίνουν τον πλανήτη από την αιολική ενέργεια".

Μόνο ένα παράδειγμα μπορεί να δείξει το ψέμα στο επιχείρημα της πυρηνικής βιομηχανίας. Το μεγαλύτερο ορυχείο ουρανίου στον κόσμο βρίσκεται στη νότια Αυστραλία. Είναι η περιοχή με τη μεγαλύτερη παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα και καταναλώνει το ένα τέταρτο του ηλεκτρισμού που χρησιμοποιείται σ' εκείνη την περιοχή του κόσμου. Εχει επίσης ένα φοβερό παρελθόν καταστροφής του τοπικού περιβάλλοντος και δηλητηρίασης της γύρω περιοχής με ραδιενέργεια.
Η μεταστροφή της παγκόσμιας παραγωγής ενέργειας από την τεχνολογία ορυκτών καυσίμων στην πυρηνική ενέργεια δεν μπορεί να γίνει αρκετά γρήγορα για να καλύψει την άμεση μείωση διοξείδιου του άνθρακα που χρειάζεται. Ενα νέο πυρνικό εργοστάσιο χρειάζεται 15 χρόνια για να χτιστεί. Οι "οικολογικοί" ισχυρισμοί της πυρηνικής βιομηχανίας φαίνονται ακόμη πιο ρηχοί όταν σκεφτεί κανείς ότι η πυρηνική ενέργεια παράγει τεράστιους όγκους αποβλήτων. Κάποια από αυτά είναι επικίνδυνα για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.
Η Βρετανία έχει 1,75 εκατομμύρια κυβικά μέτρα πυρηνικών αποβλήτων. Ενας συνηθισμένος αντιδραστήρας παράγει 25-30 τόνους κάθε χρόνο. Αυτά τα απόβλητα πρέπει να απομονώνονται σε σημεία όπου δεν μπορεί να υπάρχει διαρροή ραδιενέργειας προς το περιβάλλον. Ομως, σύμφωνα με τους Φίλους της Γης, "δεν υπάρχει ούτε μια τέτοια εγκατάσταση στον κόσμο για την απόρριψη μεγάλου όγκου πυρηνικών αποβλήτων".
Υπάρχουν τόσο πολλά πυρηνικά απόβλητα στις ΗΠΑ που ένα ολόκληρο βουνό έχει γίνει κούφιο για να αποθηκευτούν. Τα υπάρχοντα απόβλητα θα γεμίσουν το βουνό και χρειάζεται να βρεθεί νέα εναλλακτική λύση.
Υπάρχουν σοβαρές αμφιβολίες για τη δυνατότητα να αποθηκεύονται τα απόβλητα με ασφάλεια. Η βρετανική υπηρεσία που είναι υπεύθυνη για την αποθήκευση προτείνει το θάψιμο του υλικού ένα χιλιόμετρο κάτω από τη γη. Ομως οι ίδιοι της οι σύμβουλοι ανησυχούν ότι τα κοντέινερ που χρησιμοποιούνται μπορεί να σκουριάσουν σε λιγότερο από 500 χρόνια.
Η εφημερίδα Ομπσέρβερ παρατήρησε ότι "σχεδόν 90% του συσσωρευμένου όγκου επικίνδυνων πυρηνικών αποβλήτων της Βρετανίας είναι τόσο άσχημα αποθηκευμένο που μπορεί να γίνει έκρηξη ή διαρροή με καταστροφικά αποτελέσματα οποτεδήποτε".

Λόγω αυτών των παραγόντων, όποιος ενδιαφέρεται για το περιβάλλον πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η πυρηνική ενέργεια δεν αποτελεί επιλογή. Το κρίσιμο καθήκον της μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα πρέπει να υλοποιηθεί με άλλους τρόπους. Υπάρχουν δύο βασικοί δρόμοι, μέσα από τους οποίους μπορεί να επιτευχθεί με τη σημερινή τεχνολογία.
Το πρώτο καθήκον είναι να αξιοποιηθεί καλύτερα η παραγωγή και χρήση του ηλεκτρισμού. Σχεδόν τα δύο τρίτα του ηλεκτρικού που παράγονται στη Βρετανία πάνε χαμένα, εν μέρει γιατί τα κτίρια έχουν πολύ άσχημη μόνωση, αλλά κυρίως γιατί ο ηλεκτρισμός παράγεται πολύ μακριά από εκεί όπου χρειάζεται. Πολύς ηλεκτρισμός χάνεται στη διάρκεια της μεταφοράς στις πόλεις και τα χωριά.
Η χρήση τοπικών, πιο αποτελεσματικών εργοστασίων που χρησιμοποιούν τη θερμότητα που βγαίνει ως υπο-προϊόν από την παραγωγή ηλεκτρισμού αντί αυτή να χάνεται στην ατμόσφαιρα θα ήταν ένα μεγάλο βήμα για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Το δεύτερο καθήκον είναι πιο επείγον. Είναι η γρήγορη αλλαγή από τα ορυκτά καύσιμα ως πρώτη πηγή ενέργειας προς τις ανανεώσιμες πηγές. Υπάρχει πολύ μεγάλη συμφωνία για τις δυνατότητες να γίνει κάτι τέτοιο. Αναφορές από οργανισμούς τόσο διαφορετικούς όπως είναι η Greenpeace, η Ευρωπαϊκή Ενωση και η Βασιλική Επιτροπή Περιβαλλοντικής Ρύπανσης της Βρετανίας προσφέρουν παρόμοια σενάρια, που συμπεραίνουν ότι η αύξηση της χρήσης του αέρα και των κυμάτων ως πηγές ενέργειας θα κάλυπταν εύκολα τις ενεργειακές ανάγκες.

Αυτό που μπλοκάρει αυτή την αλλαγή δεν είναι η τεχνολογία, είναι η έλλειψη θέλησης από τις κυβερνήσεις να αντιμετωπίσουν τις πανίσχυρες εταιρίες των οποίων τα κέρδη βασίζονται στα ορυκτά καύσιμα. Κυβερνήσεις όπως του Τζορτζ Μπους και του Τόνι Μπλερ είναι στενά δεμένες με τους μεγιστάνες του πετρελαίου, του άνθρακα και του ουράνιου. Αν θέλουμε να σταματήσουμε την κλιματική αλλαγή και να αποφύγουμε την περιβαλλοντική καταστροφή, πρέπει να αναγκάσουμε τις κυβερνήσεις να αντιμετωπίσουν αυτές τις εταιρίες και τις προτεραιότητές τους. Σ' αυτήν την προσπάθεια, πρέπει να επιχειρηματολογούμε γιατί η πυρηνική ενέργεια δεν αποτελεί λύση στην κλιματική αλλαγή. Είναι πολύ επείγον να το κάνουμε, καθώς αν μείνουμε αδρανείς οι συνέπειες θα είναι καταστροφικές για το περιβάλλον.